Isı Maddeleri Etkiler 5. Sınıf

Sıcaklık değişiminin etkisiyle maddede çeşitli olaylar olur. Bunlardan en önemlileri genleşme ve büzülmedir.

GENLEŞME
Isınan maddelerin hacminin artmasıdır. Katı, sıvı ve gazlar ısıtıldıklarında genellikle hacim olarak büyürler.

Katılarda Genleşme: Yukarıdaki fotoğrafta bir tren yolunu görüyoruz. İlk yapıldığında düz olan bu yollar şimdi kıvrımlı ve kullanılamaz hale gelmiş. Bunun nedeni yaz aylarında uzayan rayların yerine sığamamasıdır. Bunu engellemek için tren rayları arasına boşluklar bırakılması gerekir.

Raylardakine benzer şekilde köprü uçlarında da boşluklar bırakılması gerekir. Geniş binalarda da aralarda boşluklar bırakılarak genleşmenin binayı çatlatması engellenir.

Katılarda genleşme örnekleri:

• Elektrik tellerinin yazın uzayarak yere sarkması.
• Açılmayan kavanoz kapaklarının sıcak suda genleşip bollaşarak açılması.
• Çinko çatısı olan evlerde güneşle ısınan çinkonun genleşirken çatırdaması.
• Yeni ısınan kalorifer peteği ve borularının genleşme etkisiyle ses çıkarması.
• Metal gözlük çerçevesinin yaz aylarında ısınması sonucu  çamın çerçeveden düşmesi

Sıvılarda Genleşme: Bir termometre ısıtıldığında içindeki sıvı genleşir. Bu da sıvı seviyesinin yükselmesini sağlar.

Tencerede ısıtılan su da ısıtıldığında genleşir. Bu genleşme az olduğu için ancak ölçüm yapılarak fark edilebilir.

Gazlarda Genleşme: Gazların genleşme oranı katı ve sıvılara göre çok fazladır.

Yukarıdaki şekilde görebileceğimiz gibi soğuk havada sönük olan balon ısınmanın etkisiyle şişmiştir.

Gazlarda genleşme örnekleri:

• Sıcak suya konan balonun şişmesi.
• Sıcak hava balonunun uçması.
• Araba tekerleğinin sıcakta sertleşmesi.
• Kapağı kapalı tencerenin içindeki suyun buharlaşmasıyla kapağın oynaması

BÜZÜLME
Büzülme genleşmenin tersidir. Soğuyan maddelerin hacminin azalmasıdır.

Katılarda Büzülme: Kışın elektrik tellerinin kısalıp gerilmesi, soğukta kavanoz kapaklarının küçülüp sıkışması örnek olarak verilebilir.

Sıvılarda Büzülme: Soğukta termometre içindeki sıvının küçülerek derecenin alçalması örnek verilebilir.

Gazlarda Büzülme: Soğukta futbol topunun havasının inmesi örnek olarak verilebilir.