Fen Bilimleri – 6. Sınıf – 2. Ünite – 5. Bölüm
Vücutta gerçekleşen yaşamsal olaylar sonrasında çeşitli atık maddeler oluşur. Atık maddeleri vücudumuzdan uzaklaştıran sisteme boşaltım sistemi denir. Boşaltım sistemini oluşturan organlar böbrekler, akciğerler, deri, kalın bağırsak ve karaciğerdir.
Hücrelerimizin yaşamak için ihtiyaç duyduğu maddeler kan yoluyla taşınır. Bu maddeler hücrede kullanılır ve bazı maddeler atık olarak birikir. Biriken maddelerin hücreden atılması gerekir. Bu işlemi boşaltım sistemi yapar.
Yukarıdaki çizimde kılcal damardan gelen besinler hücreye geçiyor ve hücrede oluşan atıklar toplardamara gönderiliyor. Toplardamardaki atıklar çeşitli yöntemlerle vücut dışına atılırlar.
Hücrede atık maddelerin oluşmasını bir odunun yanmasına benzetebiliriz. Odunlar enerji vererek yanarlar ve geriye kül bırakırlar. Hücredeki olaylar da buna benzemektedir. Besinler çeşitli görevlerde kullanılır ve geriye atık maddeleri kalır.
Boşaltım Sisteminin Görevleri
- Kandaki madde dengesini sağlar. (böbreklerde)
- Besinlerin posa olmuş atıklarını dışarı atar.
- Vücuttaki tuz ve su seviyesini düzenler.
- Terleme yoluyla vücut ısısını ayarlamaya yardım eder.
- Kanın asit baz dengesini sağlamak
Bazı atıklar solunumla, bazıları terlemeyle, bazıları dışkılamayla, bazıları ise idrarla dışarı atılırlar.
Boşaltım Sistemi Organları
1- Böbrekler
Hücrelerde oluşan artık maddeler kana geçerler. Kirlenmiş olan bu kan eğer temizlenmezse zamanla gerçek görevini yapamaz hale gelir. Canlılığın devam etmesi için kandaki artık maddelerin temizlenmesi gerekmektedir. Böbreklerin görevi kirlenmiş olan kanı süzerek temizlemektir. Süzülme işleminden sonra oluşan atıklar çeşitli işlemlerden sonra idrar olarak dışarı atılır.
Yukarıdaki resimde böbreğin yapısı gösterilmektedir.
Böbrekler iki tanedir, bel omurlarının iki yanında bulunur. Şekil olarak fasulyeye benzeyen böbrekler yaklaşık 10cm uzunluğundadır.
Böbrek Atardamarı: Böbreğe kirli kanı getirir. ( Oksijeni ve artık maddesi fazla olan kanı taşır. )
Böbrek Toplardamarı: Süzülen kanı vücuda dağıtır. ( Karbondioksiti fazla, artık maddesi az olan kanı taşır)
Nefron: Kanı süzmekle görevli olan böbrek bölümüdür. Her böbrekte yaklaşık 1 milyon tanedir.
Böbrekte kanın süzülmesi şu aşamalardan geçerek gerçekleşir:
- Kan böbrek atardamarı yardımıyla böbreğe ulaşır ve süzme birimi olan nefronlarda süzülür.
- Yararlı maddeler emilerek tekrar kana verilir.
- Süzülerek temizlenen kan böbrek toplardamarıyla böbreklerden çıkar.
- Süzülme sonrasında kalan su, üre ve tuz idrar denilen sıvıyı oluşturur.
- Oluşan idrar üreterle(idrar borusu) idrar kesesine taşınır.
- İdrar üretradan dışarı atılır.
2 – Deri
Derinin boşaltımdaki görevi terlemeyi sağlamaktır. Terin içinde su, tuz ve bazı atık maddeler bulunur. İnsan 
vücudunda yüz, ayak ve ellerde yoğunluklu olmak üzere 2 – 5 milyon arası ter bezi bulunur.
Hastalandığımızda veya hareket edip vücudumuz ısındığında çabucak terleriz. Bunun nedeni terin buharlaşırken vücudun soğumasını sağlamaktır.
3 – Akciğerler
Akciğerler biri sağda diğer solda olmak üzere iki tanedir ve göğüs kafesi içinde bulunurlar.
Akciğerlerin boşaltım sistemindeki görevi kanda bulunan karbondioksit ve suyu solunumla dışarı vermektir.
? Nefesimizde su buharı bulunduğunu kanıtlamak için şunu deneyebiliriz: Pencerenin camına oldukça yakından nefesimizi üflersek camda bir buğulanma oluşur. Bu buğu hepimizin bildiği su buharıdır.
4 – Karaciğer
Vücudun sağ tarafında, diyafram kasının altında bulunan karaciğerin ağırlığı yaklaşık 2Kg’dır. Koyu kırmızı renkte olduğu için bu ismi almıştır. Karaciğerin boşaltım sistemindeki görevi proteinlerin sindirimi sonrasında oluşan Amonyak gibi zehirli maddeleri Üreye çevirerek vücudun zarar görmesini engellemektir.
5- Kalın Bağırsak
Kalın bağırsak sindirim sonrası kalıntıların dışkı şeklinde atılmasını sağlar. Dışkının içeriği besin atıkları, su ve safra sıvısıdır.
Boşaltım Maddeleri Nelerdir?
- Suyun fazlası, tuz, üre, ürik asit,karbondioksit, safra, besin posaları, keratin, bazı hormonlar, ter başlıca atık maddelerdir.
Boşaltım Sistemi Hastalıkları
- Böbrek yetmezliği, böbrek iltihabı, böbrek taşı, albümin hastalığı, sistit gibi hastalıklardır. Ayrıntı >>
Boşaltım Sisteminin Sağlığı
- Günde en az 2 litre su içmeliyiz.
- Sıcak havalarda terleriz ve vücudumuzun su ihtiyacı artar. Bu nedenle içtiğimiz su miktarını artırmalıyız.
- Dengeli beslenmeliyiz.
- Yiyeceklerin ve suyun temiz olmasına dikkat etmeliyiz.
- Acılı, baharatlı ve aşırı tuzlu besinleri tüketmekten kaçınmalıyız.
- Deri ve vücut temizliği için sık sık banyo yapmalıyız.
- Sigara ve alkol kullanmamalıyız. Ayrıntı >>