Fen Bilimleri – 7. Sınıf – 1. Ünite – 2. Bölüm
Uzayı oluşturan cisimler ve özelliklerini inceliyoruz.
Gök Cismi Nedir?
Uzayı kaplayan cisimlere gök cismi denir. Yıldızlar, gezegenler, kuyruklu yıldızlar, meteorlar, takımyıldızları, galaksiler birer gök cismidir.
Yıldız Nedir?
Yıldızlar kendileri ışık yayan gök cisimleridir. Yıldızların bulutsu denilen gaz ve toz bulutlarının birleşip sıkışmasıyla oluştuğu düşünülmektedir.
Yıldızların oluşma süresi, yaşama süresi ve yok olma süreci vardır. Yani yıldızların bir yaşan süresi vardır.
Yıldız ömrünü tamamladığında süpernova denilen patlama gerçekleşir ve yıldız yok olur.
Genç yıldızlar: Renkleri beyaz veya mavi, sıcaklıkları çoktur.
Orta yaşlı yıldızlar: Renkleri sarı veya turuncu, sıcaklıkları normaldir.
Yaşlı yıldızlar: Renkleri kırmızı, sıcaklıkları azdır.
Güneş orta yaşlı bir yıldızdır.
Yıldızların Yaşam Döngüleri
Yıldızlar bulutsu (nebula) denilen madde bulutlarından oluşur. Bulutsular uzayda maddenin toz ve gaz halinde yoğun olarak bulunduğu bölgelerdir.
Bulutsuyu oluşturan maddeler çökme ve patlama gibi olaylarla yıldızların oluşumunu sağlarlar.
Şekillerine göre farklı bulutsu türleri vardır.
Karanlık Bulutsu – Parlak Bulutsular – Yansıma Bulutsuları – Gezegenimsi Bulutsu
Yıldızların ömrü kütleleriyle ters orantılıdır. Büyük kütleli yıldızlar daha kısa ömürlüdür.
Nebula → Büyük yıldız → Süper dev → Koca yeni veya nötron yıldızı → Kara delik
Nebula → Küçük yıldız → Kızıl dev → Gezegenimsi bulutsu → Beyaz cüce → siyah cüce.
Takım Yıldızı Nedir?
Gökyüzüne baktığımızda yıldızların bazılarını birleştirerek çeşitli şekillere benzetebiliriz. Tarih boyunca insanlar da benzer şeyler yapmışlardır. Gökyüzündeki yıldızların bazılarını avcıya, bazılarını kovaya vb. benzeterek onlara isimler vermişlerdir. Bu şekillere takımyıldızı denir.
Günlük hayatta kullandığımız burç isimleri de takımyıldızlardan gelmektedir. Burçların bilimsel bir değeri yoktur.
Bazı takımyıldızları: Avcı(Orion), Büyükayı, Küçükayı, Ejderha, Kuzey Tacı, Andromeda, Lir, Akrep, yay, İnci …
Takım yıldızını oluşturan yıldızlar birbirinden çok uzaktadır. Buna rağmen Dünya’dan bakıldığında aynı düzlemde gibi görünürler.
Takım yıldızların şekilleri milyonlarca yıl içinde değiştiği için şekilleri değişmez olarak kabul edilir.
Takım yıldızları yön bulmak için ve astronomik gözlemlerde işaretleyici olarak kullanılabilirler.
Kuyruklu Yıldızlar (Kirli kartopu)
Gerçekte bir yıldız değillerdir. Kuyruklu yıldızlar donmuş hâldeki gaz ve tozlardan oluşur. Güneş etrafında eliptik bir yörüngede dönerler. Kuyruklu yıldızlar güneşe yaklaştığında buzlar erimeye başlar. Eriyen su ve toz bulutu güneş rüzgarı denilen kuvvetle itiler ve parlar. Bu parlaklık kuyruk gibi göründüğü için kuyruklu yıldız adını alır.
Bazı Kuyruklu Yıldızlar: Halley, Ikaye-Zhang, Shoemaker-Levy, Hale-Bopp, Biele, Encke, McNaught …
Yıldız Kayması Nedir?
Kuyruklu yıldızlardan kopan taşlar veya meteorlar bazen atmosfere girer ve sürtünmenin etkisiyle ısınıp yanmaya başlar. Gökyüzüne baktığımızda yanarak hareket eden bu kayaları sanki yıldızlar kayıyormuş gibi görürüz. Gerçekte yıldızlar kaymaz.
Meteor Nedir?
Dünya atmosferine giren kaya parçalarıdır. Bu parçalar kuyruklu yıldızlardan kopabilir veya uzay boşluğunda serbest halde dolaşan taşlar olabilir. Meteorlar atmosfere girdiğinde ısınarak yanmaya başlar. Genellikle meteorların tamamı yere çarpmadan yanarak yok olur. Yere çarpan meteora gök taşı denir.
Gezegen Nedir?
Işık kaynağı olmayan, yıldızlardan aldıkları ışığı yansıtan, bir yıldızın yörüngesinde dönen, yıldızlara göre çok daha küçük ve soğuk gök cisimleridir. Dünya, Mars, Jüpiter gibi gök cisimleri birer gezegendir.
Işık Yılı Nedir?
Uzayda iki gök cismi arasındaki mesafe genellikle çok fazladır. Bu yüzden günlük hayatta kullandığımız kilometre, metre gibi uzunluk ölçüleri uzay için kullanışlı değildir. Örneğin Güneş’e en yakın yıldızın uzaklığı 39732000000000 km’dir. Bu kadar büyük bir sayıyı hem okumak hem de yazmak zordur. Bu yüzden uzaydaki mesafelerin uzaklığı ışık yılı denilen birimle hesaplanır.
Işığın bir yılda kat ettiği yola bir ışık yılı denir.
Güneş’e en yakın yıldızın uzaklığı 4,2 ışık yılıdır.
Galaksi Nedir?
Gök ada adıyla da bilinir. Milyonlarca yıldız , gezegen ve bulutsudan oluşan dev yapılardır. Şekillerine göre çeşitli isimleri vardır.
Galaksi türleri: Sarmal galaksi – Eliptik galaksi – Düzensiz galaksi
Dünyamız sarmal bir galaksi olan Samanyolu Galaksisi içindedir. Galaksiler ayrıntı >>